De Waarde(n) van Kunst
Over impact, beleving, betekenisgeving en samenwerking

Blog over De Waarde(n) van Kunst

01.04.2020

Kunst in tijden van Corona

De crisis die is ontstaan door de verspreiding van Corona grijpt diep in op ons leven en op onze maatschappij. Het openbare leven ligt voor een belangrijk deel stil, alle aandacht gaat in onze samenleving nu naar de bestrijding van het virus.

Ook de kunsten, haar publiek, haar makers en haar instellingen zijn slachtoffer van Corona. De onmogelijkheid om elkaar in (grote) groepen te ontmoeten, maakt dat alle concerten, theater- en dansvoorstellingen zijn afgelast, de deuren van de musea en galerieën dichtblijven en een aanzienlijk deel van de kunsteducatie is opgeschort. Zelfs in de Tweede Wereldoorlog was de disruptie binnen de kunstsector niet zo groot als nu: alles ligt stil.

Tegelijkertijd zijn enorm veel Nederlanders thuis met een gigantische hoeveelheid vrije tijd die bij uitstek gevuld zou kunnen worden met lezen, luisteren en kijken. En voor zover bekend, gebeurt dat ook. Men verslindt boeken en films, de accounts voor Netflix en Spotify zijn nog populairder dan ze al waren en tal van bedrijven en instellingen ontwikkelen online content. De online (vertaling van) kunst zal door deze crisis zeker een flinke opmars maken.

De traditionele kunsten zijn -terecht- in paniek door deze crisis. De essentie daarvan zit in een specifieke waarde van kunst die nog nooit zo op de proef is gesteld als nu: de ontmoeting. Elkaar ontmoeten en contact tot stand brengen tussen mensen is een premisse voor zinvolle overdracht van de meeste kunstvormen. Nu, in deze sombere tijd, wordt duidelijk hoe belangrijk dat is: zonder ontmoeting is dé kernwaarde van kunst bij uitstek, artisticiteit, bijna onbereikbaar geworden.

Tal van acties en initiatieven pogen de stap te zetten naar online-kunst. Het filmpje van het Rotterdams Philharmonisch Orkest, het voorlezen van de Decamerone door ITA en een hele reeks aan beroemde en minder beroemde musici die proberen hun publiek te blijven bereiken met al dan niet originele YouTube-filmpjes zijn daarvan het resultaat.
De vraag is uiteraard wat er straks resteert van deze kanteling naar online platforms. Weten theatermakers, choreografen en musici een vorm en modus te ontwikkelen die net zo waardevol en inspirerend is als hun werk in de ‘echte’ wereld? En, wellicht even belangrijk, is daar een verdienmodel op te realiseren?

Ik ben sceptisch over deze ontwikkelingen, hoe bemoedigend, troostrijk en inspirerend sommige initiatieven ook zijn. Wanneer ik Yo-Yo Ma cello zie spelen op YouTube, ervaar ik vooral gemis. Gemis van de kwaliteit van de akoestische klank in een ruimte, versterkt door de collectieve ervaring. Een filmpje is voor de meeste mensen geen substituut voor een live bijgewoonde voorstelling of concert omdat het meest elementaire van wat kunst is, ontbreekt: contact. De kwetsbaarheid die we als mensen ervaren door het verlies van het contact met anderen, is exact dezelfde kwetsbaarheid die de kunsten in zich dragen. De basis van kunst is het delen van het verbeeldingsvermogen en de fantasie met anderen, zo blijkt haarscherp in deze tijd. Kunst, kortom, bestaat bij de gratie van het delen van onstoffelijke waarden met anderen.

Daarom ook ben ik somber over de situatie binnen de kunsten wanneer deze crisis over is en er weer een situatie komt die lijkt op wat we ‘normaal’ noemen. Zeker in Nederland staat het verdienmodel voor vele scheppende en uitvoerende kunstenaars al jaren sterk onder druk. De huidige situatie is vanzelfsprekend funest, maar wat als de crisis straks enigszins is bezworen en iedereen weer aan het werk kan? Keren we terug naar de situatie van vóór de crisis en kan iedereen, hoe magertjes ook, toch wel weer wat geld verdienen? Mijn angst is dat ‘terug naar normaal’ niet aan de hand zal blijken te zijn. Niet in de samenleving en ook niet in de kunsten.

Toch moeten we ook positief vooruit kijken en op zoek gaan naar de kansen die juist in de disruptie van de samenleving en van de kunstsector te vinden zijn. Wanneer alles is verdwenen, kan er weer opnieuw gebouwd worden, immers. Wellicht zijn de theater- en concertzalen straks niet meer de vanzelfsprekende plekken om naar muziek te luisteren of naar theater te kijken. Wellicht ook zijn veel van de bestaande kunstorganisaties niet in staat om zich weer op te richten. En is het zelfs misschien zo dat we op zoek moeten naar andere betekenissen en andere inhoud van kunst.

Wellicht weten we nu nog niet wie er straks kunst maakt, moeten we de weg nog vinden naar de nieuwe plekken waar kunst wordt gepresenteerd en hebben we nog geen enkel idee hoe die kunst eruit zal zien, zal klinken en zal functioneren. Wat we wel weten, en nu zekerder dan ooit, is dat ook die kunst in de toekomst menselijke fantasie, emoties en ideeën verbindt. En dat doet ze niet a priori met geld of andere economische goederen, maar met een veelheid aan diep menselijke, universele waarden als respect, liefde, inspiratie, passie en overtuiging, vormgegeven en gepresenteerd op een manier die ervoor zorgt dat het het contact, begrip en inzicht tussen en van mensen verbetert.

‘In den finsteren Zeiten Wird da auch gesungen werden? Da wird auch gesungen werden. Von den finsteren Zeiten.’ (Berthold Brecht)

Geert van Boxtel

Geert van Boxtel - 17:41 | Een opmerking toevoegen